Aukeratutako atala ◊ K ◊

• Larunbata, Apirila 04th, 2020

Jon Goitiak proposamen hau luzatu digu: koronako ilea. Ondoren hau ikusita gogoeta hau etorri zaigu: eta ez al da izango KORONA eta ILA? izan ere atziki euskal iberiar hori txikitasuna adierazteko erabiltzen da: neska-neskatila, chica-chiquilla. Kasu honetan “korona-ila” korona txikia litzateke. Gogoeta bat, besterik ez.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
Atala: K  |  2 iruzkin
• Osteguna, Abuztua 17th, 2017

Oporrak garai onak dira mundutik piskat ibiltzeko eta hizkuntza askotan euskerarekin dauden loturak nolabait ikusteko. Horietako hitz asko indoeuroparrerazkoak direla diote Europako hizkuntza askok konpartitzen dituztenean. Eta zergatik ez zuen indoeuroparrerak horietako batzuk hartu kontinente honetara etorri zenean, etorri baldin bazen?

Eta hitz horietako batzuk hizkuntza gutxik erabiltzen badituzte, orduan euskerarekin berdina bada, kasualitatea dela esaten digute, edo euskerak hartu duela berriagoa omen den hizkuntza horretatik (latinetik berdinak diren %100a adibidez).

KAI hitza ikus dezagun. Norvegian kaiari kaia esaten diote eta gainera izen modura erabiltzen da gaur egun. Frantsesez ere quai idatzen badute eta gauza bera da. Austriako Salzburgon, erreka ondoko bi kaleak kai ere badira. Jabier Goitiari bere eritzia eskatu diogu:

Nire eritzia da, bere jatorrizko soinua, “ku ai” zela, Frantses moduan. “Ku”, da eztabaidako egoera (duda, galdera) eta “ai”, gaur egungo “aien”, lotzeko lekua, koralekua zen.

Horrela, “ku ai” ez da babestutako kaia, barkua lotuteko gunea baizik; beharbada, antzinetako “barrak”, erreken ertzetan. Hortik etorri liteke Austriako kaleen izena.

“Ku ai” da “nor ai” hitzaren antzekoa. Ikusi zer dioten nire hiztegian “noray” berbaren gain.

Noray: Bolardo, elemento sĂłlido en tierra al que dar amarras de un barco.

Tampoco hay otra referencia que la coincidencia con el Catalán “norai”, haciéndose un vacío absoluto del que –ni siquiera- Covarrubias se aparta.

Todas las demás lenguas rotan sobre “bolard, bollard ó bita…”.

Nadie sabe nada…

Excepto el Euskera, donde (ya se ha explicado) “ai, adj” es el nombre de las lianas, de los brotes largos tales que los pámpanos o sarmientos y “ai ena” era en los puertos marineros hasta hace poco, el lugar fijo en que cada embarcación local tenía su cabo lanzado para amarrar.

“Norá” es el adjetivo indefinido  que equivale a la voz castellana “ ¿dónde, a dónde?, de manera que “norá ai” es con total concreción “lugar donde amarrar”.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Ostirala, Apirila 03rd, 2020

Hedabideetan zuzenean hartu da eta “koronabirusa” bataiatu dute, gurean ere. Baina nondik etor daiteke “koroa” eta “korona” berbak?

Hizkuntzalaritza ofizialak, noski, latinetik datorrela diosku. Latina, orain dela 3.000 inguru sortu zen Italiako erdigunean Tiber ibaiaren hegoaldean batzuen eritziz. Eta haiek asmatu al zuten koroa? Ala aurretik egon ziren greziarrek, egiptoarrek edo Mediterraneoko edozein kulturatan ez al zuten holakorik? Ala ez al zen euskeraz berba egiten askoz lehenagotik?

Latinez milaka testu idatzi zenez, automatikoki, haiek erabiltzen zituzten berba guzti horiek beretzat gelditu dira, grezieraz aurretik idatzi direnak izan ezik. Gauza bera arabierarekin. Baina bi hizkuntza horietan asko idazteak eta haiek hainbat berba lehenengo aldiz idatzi eta jasotzea ez litzateke hitz horien gurasotasun gisa hartu behar, batez ere, hitz familia osoaren jabe ez badira, hemen ikusiko dugun bezala.

Gazteleraz berdin gertatzen da. Haien hiztegietan “cuchillo”, “arbol”… eta hainbat berba guk baino lehen jaso zituzten baina horrek ez du esan nahi berba horiek gureak ez direnik, guk ere erabilzen ditugulako nahiz  eta horietako asko, beldurrez, ez ditugun gure hiztegietan sartu nahi izan. Kutxiloa, kutxak egiteko tresna izan zitekeen, arbola (ar –arbustoa- biribila), etab.

Ea, ikus ditzagun jaso ditugun proposamenak:

Jabi Goitia

“goi oro ena”, laburrean, “gorona”, buelta guztikoa, hau da mendi baten gailur punta (hasieran) eta gizakiaren “buru-eraztuna” (geroago). Goi argi dago, eta “oro” biribila da.

Josu Naberan

KORO kreta/minoikoa da (guztizkoa, biribila). Hitzaren bilakaera: KORO/GOR-/ORO/OSO

CORONA: koro-ona, hau da, KORO-UNEA

Jon Goitia

Nire aitxen liburuan irakurten da: CORO = KORO = BĂłveda. Nik pentzaten dotena da erderaz CORONILLA antzeko berba bat dela. Elizan ere “Koroa” goialdea liteke, normalean kantatzen dutenen kokalekua.
KO = boveda + KO bardiñ, bi biar >>> KOKO (burua) doblemente abovedado, esfera,
KORO + NA >> KORONA, koroan imiñitzen dana, lo que se pone en el KORO, la del KORO

Felix Zubiaga

KORONA < KOROA  bokal arteko N galtzen denean.
KORONA <KOROENA gehieengo formatik dator. Beraz, erroa KORO> KORRO da
KORO mendi gaina, kasko biribila, antxinatik toki sakratut<at edukia: EKUR (Sumerian) KOROmendi gure artean, KORU-Ama Donosotian, KORU+ate>KURTZE/ KURTZIO<KRUZ >CORTE>GORTA bidenabar
Eratorriak GORO, GORONAETA,  GORO-mendi,
Analigiak: elizetako KORUA, KORUA egin, hacer CORRO

Joseba Mintegi

Biak ala biak euskera dira. Bai Korona eta baita koroa ere. Korona da jatorrizko forma eta Koroa da bilakatua, berritua, modernoa. Euskerak duen joera N galtzekoa da. Hori askotan ikusten dugu eguneroko hizkuntza.

Hala: Ma(ha)in>Ma(ha)i; Zartagin>Zartagi; Mamin>Mami…
Horrela ere toponimian: Lejona>Leioa; Lazkano>Lazkao; Galdakano>Galdakao

Hitz hone kasuan, nire uste apalean, lehen erroa URRU ala ORRU eta URU ala ORU da, U>O bilakaera dugu hor.

ORU “lurra” da, “lur garaia, goitua” eta zentzu irekian “guztia” ere bada, hortik gaur egungo ORO=”guztia”, “dena”, hortik ere ORU+BE>ORUBE (solar). Felixen teorizazioari jarraikiz, erro horrek gizatzeko bi aurrizki (behintzat) hartzen ditu: KA- eta BE-. Eta horrela lortzen dira KA+ORRO>KORRO eta KA+ORU>KORU eta baita BE+URRU>BURRU eta BE+URU>BURU. KORU delakoa goiko eremua litzateke, hortik elizako korua eta abar. Aldiz BURU, gizakion eta zenbait animaliaren goiko muturra dugu.

Azkenik, KORO+NA horrek goiko eremuari dagokiona adierazten digu eta horixe da KORONA, goiko eremuan dagoena. Hortik Nafarroako Aezkoan dagoen mendi goitu baten izena, non eremua euskalduna den, peto petoa, eta mendiaren izena KORONA:

Beraz, korona, gorona, koroa, goroa gure latin aurreko berbak izan daitezke, Europako ama hizkuntzarenak.

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
Atala: K  | Etiketak: , , , , ,  |  Iruzkin bat
• Astelehena, Uztaila 09th, 2012

Osagaiak: ko + ba

Esanahia: ganga edo bobeda itxurako sakontasuna edo lekua

Bilakaera:

- ko + ba

- koba

Azalpena: Lehenengo osagaiak, “ko” konkortu esan nahi du, kurbatu. Eta bigarren osagaiak, “ba”, gauza bajua, sakona esan nahi du. Beraz, “koba” leku bajua eta goialdean konkordura duena izango litzateke.

Egilea: Pedro Pablo Astarloa

Irudia: Mondraberri

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)
• Astelehena, Ekaina 04th, 2012

Osagaiak: ke + xu

Esanahia: kea dariola

Bilakaera:

- ke+xu

- kexu

Azalpena: Ke  beltz eta itogarri baten zirimolak, erdizka idekiak ziren lurreko mendi-mazeletarik ateratzen ziren, eta beren oldarkako ateratze azkarrak elementu suntsitzailearen furfuria erakusten zuen: orroitzapen horretarik dator kexu hitza, gizon-emakumearen sumindurari eta elementuenari emana.

Egilea: Agosti Xaho

VN:F [1.8.8_1072]
Rating: 0.0/10 (0 votes cast)